Kanyteleis (Kanlıdivane)

     Mersin-Silifke karayolunun 50. km' sinde, Ayaş Beldesinin 3 km kuzeyinde yer alan Kanyteleis ören yeri, ilk defa 19. yüzyılın ortalarında Langlois tarafından keşfedildi, ilçenin en ilgi çeken ören yeridir. Geniş bir obruğun çevresinde Antik Olba Krallığı'nın kutsal bir yerleşimi olarak kurulan ve antik adı Kanyteleis olan yerleşim hakkındaki en eski belgeler MÖ 3. yüzyıla ait bazı yazıtlardır.

Bizans imparatoru II.Theodosius (408-450), Helenistik çağ kentlerinden ve Olba Kraliçesi Aba'ya ait bu eski yerleşimin bulunduğu alanda yeniden kutsal bir Hıristiyanlık merkezi kurdu. En parlak dönemini MS 4. yüzyılda yaşamıştır. Bu dönemde adı Neapolis olarak değiştirilen kentte, geniş bir obruğun etrafında kesme taştan inşa edilmiş bazilikalar, sarnıçlar, caddeler, kaya mezarları, anıt mezarlar, kaya kabartmaları ve Semerdam lahit kapakları bulunmaktadır. Obruğun güneybatı kenarında yükselen Helenistik kulenin batı duvarındaki kitabede, kulenin rahip krallardan Olbalı Tarkyaris'in oğlu Teukros tarafından Zeus için yaptırıldığı belirtilmektedir. Tapınağın doğu ve güney duvarlarının birleştiği köşenin orta yerinde bulunan kitabede, Olba Krallığı'na ait sikkelerde görülen Triskeles (Üç ayak) kabartması vardır.
Bazilikalar Bizans dönemine aittir, l nolu bazilika, obruğun güneybatısında d ı r. Doğu cephesi ayaktadır. Sütun başlıkları korint üslubundadır. II Nolu bazilika, l nolu bazilikanın kuzeyinde yeralır, günümüzde oldukça harap durumdadır. Kapının profili söveleri ve lentosu ayaktadır. III nolu bazilika ise obruğun kuzeydoğu köşesindedir. Güney duvarları yıkılmıştır. Üç kemerli narteksin önündeki mahzenin kemeri ve ağzı görülmektedir. Batısı, avluya iki sütunlu üç kemerle açılmaktadır. Etrafında atrium vardır. Narteksin üzerinde ahşap bir kat olduğu, kilisenin batı duvarında sıralanan bir sıra taş konsoldan anlaşılmaktadır. Papylas adındaki bir kişinin bu bazilikayı, bir adak borcunu ödemek için yaptırdığı, le-tonun üzerindeki kitabede yazılıdır. Diğer iki bazilika çok harap durumdadır. 

Üç ayrı yerde nekropol bulunmaktadır. Güneyden çıkan ana yolun iki tarafında kayalara oyulmuş oda mezarlar görülür. Batı nekropoldeki mezarlar genellikle kayalara oyulmuştur. Kaya mezarlarının menfezlerinin üzerinde kabartma kadın ve erkek figürler işlenmiştir. Figürlerde asker kıyafetinde iki erkek, kline üzerine uzanmış bir kadın vardır. Kuzeydeki nekropolün en yüksek yerinde Kraliçe Aba, kocası ve iki oğlu için yaptırdığı anıtsal mezar, Kanyteleis'in en ilginç yapısıdır. Kare planlı mezara yuvarlak kemerli bir kapıdan girilir. Anıt mezarın doğusundaki mezarlar lahit şeklindedir. 

Mezarların yanında kayalara oyulmuş üzüm sıkma presleri ve dikdörtgen planlı, beşik tonozla örtülü sarnıçlar bulunmaktadır. Kanyteleis'teki obruğun içine merdivenlerle inilmekteydi. Bugün bu merdivenlerin bir kısmı yıkılmıştır. Roma çağlarında kentin içindeki bu büyük ve derin obrukta suçlular, vahşi hayvanlara parçalanmaktaydı. Bu nedenle kentin adı halk arasında Kanlıdivane olarak da anılır.